Gömrük - yunanca "kumerki" sözündən olub aşağıdakı mənaları bildirir: a) Bir ölkədən digərinə idxal və ixrac olunan mallar və əşyalardan alınan vergini; b) Vergilərin alınmasına, mallar, əşyaların, nəqliyyat vasitələrinin və sərnişinlərin keçirilməsinə nəzarət edən dövlət təşkilatı; c) Ölkənin giriş və çıxış qapısında gömrük nəzarətinin aparıldığı yeri. Ümumiyyətlə, gömrüklər - müvafiq dövlət orqanlarının müəyyən funksiyaları yerinə yetirərkən qanunvericilikdə göstərilən məbləğdə tutulan pul rüsumlarını; -ölkəyə gətirilən və ya ölkədən aparılan mallardan, şeylərdən alınan dövlət rüsumlarını ifadə edir.
Gömrük nəzarətini həyata keçirmək məqsədi ilə gömrük orqanlarına yazılı və şifahi surətdə bəyan olunan (bildirilən) məlumatlardır.
Ölkənin qanunvericiliyinə əsasən yaradılmış və gömrük orqanları (gömrük komitəsi, departament, baş gömrük idarəsi) tərəfindən gömrük rəsmiləşdirmə əməliyyatlarını, gömrük işi sahəsində digər vasitəçilik funksiyalarını öz hesabına və ya müqavilə üzrə təmsilçi şəxsin tapşırığı əsasında həyata keçirən lisenziya almış hüquqi şəxslərdir.
Azərbaycan Respublikasının quru ərazisindən, daxili sularından, Xəzər dənizinin (gölünün) Azərbaycan Respublikasına mənsub olan bölməsindən (o cümlədən orada yerləşən adalar, süni adalar, qurğular və tikililər) və onların üzərindəki hava məkanından ibarət olan ərazi.
Malların və ya digər əşyaların gömrük sərhədindən keçirilməsi qaydaları, gömrük vergisinə cəlb olunması, nəzarət və gömrük siyasətini həyata keçirən digər vasitələrin məcmusudur. Gömrük işi praktikada bir neçə formada – gömrük orqanları sistemini yaratmaq, hüquqi və tarif tənzimlənməsi, gömrük rəsmiləşdirilməsi, gömrük nəzarəti gömrük qaydalarının pozulması haqqında işin tədqiqi və təhqiqatın təşkili ilə reallaşdırıla bilər.
Fiziki və hüquqi şəxslər tərəfindən yüklərin, nəqliyyat vasitələrinin, valyuta və sərvətlərin idxal və ixracının müəyyən olunmuş qanun və qaydalarla tənzimlənməsi üçün gömrük orqanlarının həyata keçirdiyi lazımi tədbirlərdir.
ölkənin gömrük ərazisinin hüdudları, habelə sərbəst gömrük bölgəsinin və sərbəst anbarların perimetrləridir. Dövlət sərhədinin gömrük sərhədinə uyğunluğu nisbi bölgüdür. Belə ki, siyasi sərhəd ərazilərdən keçən müəyyən xətti zolaqdan, gömrük sərhədi isə idxal və ixrac mallarına, valyuta sərvətlərinə və s. faktiki nəzarəti həyata keçirən, digər tərəfdən isə lazımi hallarda malları gömrük vergilərinə cəlb edən, müxtəlif qayda və qanunlara nəzarət edən gömrük məntəqələri şəbəkəsindən ibarətdir. Digər tərəfdən isə gömrük sərhədi siyasi sərhədə - dövlət sərhədinə uyğun gəlir. Müasir baxımdan gömrük sərhədi ölkənin yalnız tarif sərhədi deyil, habelə valyuta sərhədi, həmin dövlətdə hakim olan sosial - iqtisadi strukturun sərhədidir.
Xarici iqtisadi əlaqələr sahəsində dövlət statistikasının tərkib hissəsi olub, idxal və ixrac əməliyyatları üzrə dəqiq uçot aparmaqla xarici iqtisadi fəaliyyətə dair statistik məlumatlar toplayır. Gömrük statistikası aşağıdakı funksiyaları həyata keçirir: -ölkənin idxal və ixrac əməliyyatları üzrə dəqiq hesabat aparmaqla, hərtərəfli məlumatla təchizata təminat verilməsi; -makroiqtisadi şəraitə uyğun olaraq ölkəyə xarici ticarət vasitəsilə mal axınının struktur və dinamikasını öyrənmək, əsas iqtisadi meyllərin analiz edilməsi; -informasiya təminatının təchiz edilməsi; -dövlətlərarası ticarət danışıqlarının və operativ kommersiya danışiqlarının aparılmasına dair hazırlıq işlərinin görülməsində iştirak etmək; -daxili bazar konyunkturalarının təhlili; -büdcəyə gömrük tədiyyələrinin
Ölkəyə idxal olunan xarici və ölkədən ixrac olunan milli malların, habelə onlardan alınan rüsumların qruplar üzrə sistemləşdirilmiş külliyyatıdır. Bu mallar mənşə əlamətlərinə (sənaye, bitki, minerallar və s.) və malların emal dərəcələrinə görə (xammal, yarımfabrikat, hazır məmulatlar və s.) qruplar halında sistemləşdirilmişdir. Bu siyahıya malların adları, onlardan rüsumların alınma vahidləri, malların dəyərindən faizlə tutulan, habelə malların miqdar ya da çəki vahidi ölçülərindən alınan rüsum dərəcələri daxildir.
Gömrük rüsumları, vergilər, gömrük yığımları, lisenziya və arayışların verilməsi üçün alınan haqqlar, habelə gömrük orqanları tərəfindən müəyyən olunmuş qaydada alınan digər ödənişlərdir.
Gömrük orqanları tərəfindən gömrük rəsmiləşdirməsi və xidmət üçün normativ aktlarda nəzərdə tutulmuş, alınacaq pul ödənişləridir.
"TAMQA" (bax) sözündən meydana Gəlmiş "tamjitdir", yəni mallardan rüsum almaq deməkdir. Həmin mallardan rüsum alınan yer "tamjil" - müasir gömrükxana, burada işləyən adamlar isə "tamojennik"- sonralar "gömrükçü" adlandırılmışdır. Bundan başqa feodal Rusiyasında gömrük rüsumunu ifadə edən "mıt" ya da "mıtnıy sbor", bu vergi növünün alındığı yer "mıtnıy dvor", vergini alan şəxslər isə "mıtnik" adlanır ki, bu da müasir - "gömrükçü" ifadələrilə xarakterizə olunur. "Mıt" anlayışı növ dəyişkənliyilə slavyan mənşəli dillərdə hazırda da işlədilir. Belə ki, ukrayna, belarus və bolqar dillərində "gömrükxana" - "mıtnıtsa" adlanır.
